چشم انداز همکاری شورای همکاری خلیج فارس با اتحادیه اروپایی در حوزه مدیترانه

یزدفردا "علی جعفری:در دهه گذشته ظهور فرصت های اقتصادی، بسیاری از بازیگران خارجی همچون چین، هند و کشورهای حوزه خلیج فارس را به منطقه مدیترانه جذب کرده است. به طور خاص از سال 2003، اعضای شورای همکاری خلیج فارس(PGCC) حضور اقتصادی خود را از طریق سرمایه گذاری مستقیم خارجی در منطقه مدیترانه گسترش دادند. از سوی دیگر اتحادیه اروپا نیز در منطقه مدیترانه منافع و علائقی دارد که حضور اتحادیه در منطقه را به دنبال داشته است. بدین ترتیب حضور شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپایی در مدیترانه زمینه را برای همکاری دو طرف فراهم ساخته است. در این مقاله ضمن تجزیه و تحلیل نقش این شورا در توسعه اقتصادی منطقه مدیترانه، چشم انداز همکاری این نهاد با اتحادیه اروپایی مورد بررسی قرار گرفته است. در مقاله پیش رو به سه محور اشاره می گردد:

1. سرمایه گذاری های شورای همکاری خلیج فارس

2. منافع شورای همکاری خلیج فارس در مدیترانه

3. فرصت های همکاری اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس در منطقه مدیترانه

سرمایه گذاری خارجی شورای همکاری خلیج فارس

در زمان رونق نفتی سال های 2008-2003 سرمایه گذاری های شورای همکاری خلیج فارس به شکل قابل ملاحظه ای افزایش یافت. بر اساس یکی از تحقیقات اخیر، میزان سرمایه گذاری خارجی اعضای شورای همکاری خلیج فارس در پنج سال منتهی به ژوئن 2008، بیش از 900 میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که بیشترین سرمایه گذاری این کشورها در ایالات متحده صورت گرفته و میزان سرمایه گذاری این شورا در کشورهای مختلف (شامل اروپا، شمال آفریقا، شرق آسیا) به جز آمریکا،450 میلیارد دلار تخمین زده می شود. بر طبق آمار منتشره، سرمایه گذاری شورای همکاری خلیج فارس در شمال آفریقا حتی بیش از ترکیه بوده است. به طور کلی میزان سرمایه گذاری این شورا از ژوئیه 2003 تا ژوئن 2008 در آمریکا 450 میلیارد دلار، اروپا 200، شمال آفریقا 120، آسیا 120، و مناطق دیگر 22 میلیارد دلار بوده است.

طی سال های 2000 تا 2008 سهم این شورا از سرمایه گذاری مستقیم خارجی در جهان از 3/0 به 7/3 رسیده است. در این میان کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی از بیشترین سهم برخوردارند. کشوری همچون قطر با وجود بالاترین سرانه تولید ناخالص داخلی کمترین سرمایه گذاری خارجی را داشته و این به دلیل سرمایه گذاری داخلی در صنعت گاز این کشور می باشد. بیشترین سرمایه گذاری خارجی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در بخش مسکن و مستغلات، گردشگری، حمل و نقل، مخابرات و ... بوده و در پایان سال 2008 میزان این سرمایه گذاری ها به دلیل بحران اقتصادی جهانی کاهش یافته است.

سرمایه گذاری شورای همکاری خلیج فارس در منطقه مدیترانه

روابط اقتصادی شورای همکاری خلیج فارس و منطقه مدیترانه تاریخ دیرینه ای دارد و به دوران شکوفایی صنعت نفت در دهه 1970 باز می گردد. اما از سال 2003 سرمایه گذاری این شورا در کشورهای مدیترانه ای، نقش کلیدی در توسعه اقتصادی منطقه ایفا کرده است. سرمایه گذاری این شورا تا سال 2008 به شکل روز افزونی ادامه داشته اما در سال 2009 به دلیل بحران اقتصادی کاهش یافته است. در سال 2008 میزان سرمایه گذاریGCC در کشور سوریه 5 میلیارد یورو بوده که در سال 2009 به 5/3 میلیارد یورو رسیده است. این میزان در اردن در سال 2009 نسبت به سال 2008 از 7/3 به 6/2 میلیارد یورو کاهش یافته است. در مصر از 4 به 6/3 میلیارد یورو و در مراکش از 2 میلیارد یورو به 3/1 میلیارد یورو رسیده است.

در طول شش سال گذشته شورای همکاری خلیج فارس پس از اتحادیه اروپا به دومین منبع سرمایه گذاری خارجی در منطقه مدیترانه تبدیل شده است؛ به طوری که اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس مجموعاً دو سوم از سرمایه گذاری مستقیم خارجی در منطقه مدیترانه را به خود اختصاص داده اند. کشور مصر بزرگترین دریافت کننده سرمایه خارجی از سوی شورای همکاری خلیج فارس است که 49درصد از کل سرمایه گذاری در جریان این کشور را تشکیل می دهد و رتبه های بعدی مربوط به ترکیه با 9میلیارد یورو و اردن با 5/7میلیارد یورو می باشد. امارات متحده عربی عمده ترین سرمایه گذار این شورا به میزان سرمایه گذاری 8/35 میلیارد یورو بوده و پس از آن کویت با 7/11 و عربستان با 1/11 میلیارد یورو سرمایه گذاری، در رتبه های بعدی قرار دارند. امارات متحده عربی پس از ایالات متحده آمریکا (با 3/37 میلیارد یورو سرمایه گذاری) دومین سرمایه گذار در منطقه مدیترانه به شمار می رود. گفتنی است از سال 2003 ترکیه پس از مصر دومین دریافت کننده سرمایه های شورای همکاری خلیج فارس بوده است. این در حالی است که از اواخر سال 2008 با توجه به بحران اقتصادی، میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی این شورا کاهش یافته؛ به طوری که اجرای بسیاری از پروژه های بزرگ در بخش مسکن و مستغلات، به تاخیر افتاده و یا لغو شده است.

اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس؛ همکاری در منطقه مدیترانه

اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس منافع مشترکی در منطقه مدیترانه دارند؛ اما طراحی یک همکاری موثر کار آسانی نخواهد بود. چرا که روابط دو طرف با پیچیدگی های خاص خود روبه روست. روابط اقتصادی اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس به اواخر دهه 1980 باز می گردد. مذاکرات برای ایجاد منطقه آزاد تجاری (FTA) از اکتبر 1990پیرو پیش‌بینی‌ها در چارچوب موافقت‌نامه 1989صورت گرفت، ولی دو طرف، مذاکرات را از سال 1993 آغاز کردند که طیف گسترده ای از همکاری ها شامل: کشاورزی، شیلات، صنعت، انرژی، محیط زیست و ... را در بر می گرفت. در طول این سال ها مذاکرات با فراز و نشیب همراه بوده و در حال حاضر پس از 20 سال همچنان نتیجه ای حاصل نشده است. این در حالی است که از اواخر سال 2008 اتحادیه اروپا مذاکرات را به دلیل مسائل حقوق بشری به حالت تعلیق در آورده است. با این وجود روابط اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس پتانسیل این را دارد که فراتر از روند جاری حرکت کند و به یک همکاری استراتژیک تبدیل شود؛ چراکه این دو نهاد در مورد برخی مسائل بین المللی و منطقه ای اشتراک نظر دارند.

در این میان سوالی که مطرح می شود این است که آیا اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس می توانند در چارچوب سرمایه گذاری مستقیم خارجی، همکاری کرده و در توسعه اقتصادی مدیترانه سهیم باشند؟ در پاسخ باید گفت دو طرف رویکرد متفاوتی در برخورد با کشورهای مدیترانه ای اتخاذ کرده اند. رویکرد اتحادیه اروپا در جهت بهبود و تقویت ثبات اقتصادی بوده و این در حالی است که کشورهای حوزه خلیج فارس هیچ گونه رویکرد نهادی در روابط با کشورهای مدیترانه ندارند. به عبارت دیگر حضور اقتصادی شورای همکاری خلیج فارس به خاطر انجام اصلاحات اقتصادی از سوی کشورهای مدیترانه ای است که بازارهایشان را به روی سرمایه گذاران باز گذاشته اند. با این حال ابتکار اتحاد برای مدیترانه (UFM)که از سال 2008 و با مشارکت 43 کشور مصوب شده است، زمینه های بالقوه ای را برای همکاری دو طرف در منطقه مدیترانه فراهم کرده است. در حال حاضر توسعه منابع انرژی تجدید پذیر در مدیترانه، به عنوان یکی از فاکتورهای کلیدی در گسترش همکاری های اتحادیه اروپا و کشورهای حوزه خلیج فارس مورد شناسایی قرار گرفته است. در این راستا در اکتبر 2009 اولین کنفرانس انرژی های تجدید پذیر بین اعضای یورو-مدیترانه و کشورهای خلیج فارس در بروکسل برگزار شد و هدف از آن یکپارچگی بین اتحادیه و شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای مدیترانه در مدیریت بازار انرژی سبز عنوان گردید.

نتیجه

در دهه گذشته کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نقش موثری در کمک به رشد اقتصادی در منطقه مدیترانه ایفا کرده اند. اما پس از بحران مالی و اقتصادی جهان، ترکیب سرمایه گذاری این شورا در مدیترانه تغییر کرده است. از این رو چندین پروژه بزرگ در سال 2009 لغو شده و یا به کندی اجرا می شود. اتحادیه اروپا نیز از جمله نهادهایی است که در مدیترانه حضور دارد که این حضور زمینه را برای همکاری دو طرف فراهم کرده است و البته مشکلاتی پیش روی این همکاری ها قرار گرفته است. علاوه بر این، کاهش رشد اقتصادی در سال های اخیر بر مشکلات پیشین افزوده است. علی رغم این موانع، فرصت هایی جهت همکاری دو طرف و در چارچوب اتحاد برای مدیترانه(UFM) به ویژه در زمینه انرژی های تجدید پذیر به وجود آمده است. همکاری در زمینه انرژی تجدید پذیر فرصت بزرگی در جهت ارتقای همکاری اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس به وجود آورده است. همکاری در این زمینه علاوه بر این که وابستگی اتحادیه را به گاز وارداتی از روسیه کاهش می دهد؛ بخش های مولد کشورهای حوزه خلیج فارس را نیز تقویت خواهد کرد. بنا براین گسترش رویکرد توسعه نسبت به منطقه مدیترانه از سوی شورای همکاری خلیج فارس که در چارچوب سرمایه گذاری مستقیم خارجی صورت می گیرد به تقویت همکاری ها بین این شورا وکشورهای غربی و مدیترانه ای کمک خواهد کرد.

منبع: علی جعفری، ماهنامه رویدادها و تحلیل ها(وزارت امور خارجه)، شماره 252، اسفند 1389

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا